Thứ tư, công dân giám sát việc quản lý và sử dụng tài sản công. Hiện nay, nhà nước đang nỗ lực thực hiện hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa công tác quản lý tài sản công nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, sử dụng tài sản công; bảo đảm việc quản lý, sử dụng tài sản công được giám sát bởi cộng đồng trừ tài sản thuộc bí mật nhà nước theo quy định của pháp luật về bảo vệ bí mật nhà nước. 

Tài sản công là tài sản thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý, bao gồm: tài sản công phục vụ hoạt động quản lý, cung cấp dịch vụ công, bảo đảm quốc phòng, an ninh tại cơ quan, tổ chức, đơn vị; tài sản kết cấu hạ tầng phục vụ lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng; tài sản được xác lập quyền sở hữu toàn dân; tài sản công tại doanh nghiệp; tiền thuộc ngân sách nhà nước, các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, dự trữ ngoại hối nhà nước; đất đai và các loại tài nguyên khác². 

Công dân giám sát quản lý, sử dụng tài sản công tập trung vào: i) giám sát việc công khai tài sản công. Công dân muốn giám sát việc quản lý, sử dụng tài sản công thì trước hết công dân phải có thông tin đầy đủ, chính xác về tài sản công, tức Nhà nước phải công khai, minh bạch tài sản công. Việc công khai phải được thực hiện ở tất cả các loại tài sản: nhà đất, xe, tiền, dự trữ ngoại hối, vốn trong các doanh nghiệp… (trừ các tài sản phải bảo mật theo quy định của pháp luật về bảo vệ bí mật Nhà nước). Phương thức công khai cần đa dạng để đảm bảo khả năng tiếp cận dễ dàng, thuận lợi, đại chúng của Nhân dân. ii) giám sát việc đầu tư xây dựng, mua sắm, quản lý, sử dụng, khai thác nguồn thu từ tài sản công. Đây là lĩnh vực đã và đang xảy ra thất thoái, tham nhũng, lãng phí phổ biến và nghiêm trọng nhất. Ở Việt Nam hiện nay, ở cấp, các ngành, địa phương, rất nhiều vụ án vi phạm về đầu tư xây dựng, đấu thầu mua sắm, sử dụng sai định mức phân bổ, thất thoát tài sản Nhà nước... Bản chất tài sản công chủ yếu từ tiền thuế của người dân, do đó, công dân có quyền, trách nhiệm giám sát việc sử dụng tài sản công. Phạm vi giám sát rất đa dạng, hình thức rất linh hoạt, giám sát từ việc xây dựng nhà văn hoá thôn, đường nông thôn đến việc sử dụng xe công của cơ quan nhà nước hay việc chuyển mục đích sử dụng đất của các doanh nghiệp nhà nước... Công dân giám sát việc quản lý, sử dụng đất công là một ví dụ. Điều 199 Luật đất đai năm 2013 trao cho công dân được giám sát việc quản lý, sử dụng đất đai gồm: việc lập, điều chỉnh, công bố, thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; việc giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất; việc định giá đất. Đặc biệt, hiện nay việc chuyển mục đích sử dụng đất công là vấn đề rất phức tạp, tiềm ẩn nhiều nguy cơ tham nhũng, cần giám sát chặt chẽ.

Thứ năm, công dân góp phần xây dựng Chính phủ trong sạch, không tham nhũng; ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái chính trị, đạo đức lối sống. Chính phủ liêm chính trước hết phải là Chính phủ không tham nhũng, trong sạch, mỗi cá nhân, tổ chức phải giữ được phẩm chất, đạo đức chính trị và lối sống trong sáng. Trong những năm qua, Đảng, Nhà nước và Nhân dân đã thể hiện quyết tâm chống tham nhũng, chống suy thoái đạo đức quyết liệt và đã thu được nhiều kết quả. Trong đó, vai trò, công lao của Nhân dân và xã hội rất lớn. Pháp luật phòng, chống tham nhũng quy định công dân có quyền tố cáo hành vi tham nhũng. Tham nhũng rất đa dạng, trong đó có hai lĩnh vực cần giám sát hơn cả là công tác cán bộ và quản lý, sử dụng tài sản.

Công dân trực tiếp hoặc thông qua báo chí và các tổ chức quần chúng của mình giám sát việc công khai, minh bạch trong công tác cán bộ, yêu cầu việc tuyển dụng cán bộ, công chức hành chính vào cơ quan, đơn vị phải được công khai về số lượng, tiêu chuẩn, hình thức và kết quả tuyển dụng; việc quy hoạch, đào tạo, bổ nhiệm, chuyển ngạch, luân chuyển, điều động, khen thưởng, cho thôi việc, cho thôi giữ chức vụ, miễn nhiệm, bãi nhiệm, kỷ luật, hưu trí đối với cán bộ, công chức hành chính phải được công khai trong cơ quan, đơn vị nơi người đó làm việc. Đặc biệt, công dân có quyền phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng của cán bộ, công chức hành chính đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn vì vụ lợi.

Bản chất của tham nhũng là việc cán bộ, công chức có những hành vi trục lợi tài sản, trong đó phần lớn tài sản có nguồn gốc từ Nhà nước. Vì vậy, khi công dân có kiến nghị, phản ánh, khiếu nại, tố cáo về quản lý, sử dụng tài sản công không đúng mục đích, gây thất thoát cũng chính là góp phần phòng, chống tham nhũng. Khi công dân tham gia hiệu quả vào việc phòng, chống tham nhũng cũng chính là đảm bảo việc quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước đúng pháp luật, tiết kiệm, hiệu quả.

1. Báo cáo Tổng hợp Đề tài khoa học cấp cơ sở: “Quyền giám sát của công dân trong quản lý hành chính nhà nước” (2017), ThS. Lương Văn Liệu (Chủ nhiệm), tr. 21

2. Điều 3, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công 2017